Geschiedenis van de onderscheidingen

De onderstaande chronologie beschrijft:

• de ontstaansgeschiedenis van de in 1913 (als Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC) ingestelde Nationale Sportmedaille NOC*NSF;
• de ontstaansgeschiedenis van het in 1931 (als Militaire Vijfkampkruis NOC) ingestelde Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF;
  
• de proeven op basis waarvan deze twee onderscheidingen voor fysieke prestaties sinds de instelling konden en tegenwoordig kunnen worden behaald;
  
• waarom de Staat der Nederlanden c.q. het Ministerie van Defensie verantwoordelijk is voor beide historische onderscheidingen voor fysieke prestaties.

Chronologie Nationale Sportmedaille NOC*NSF en Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF: van 1912 tot nu

1. In 1912 werd het Nederlandsch Olympisch Comité (NOC) opgericht.
2. In 1913 stelde het NOC de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC in (de eerste editie van de huidige Nationale Sportmedaille NOC*NSF). De onderscheiding had een diameter van 41 mm, was aan een Nassaus blauw lint bevestigd en toonde een naar rechts gewende Griekse kop met het randschrift ‘Voor Alzijdige Vaardigheid’, met op de keerzijde het logo van het NOC. De onderscheiding kon worden behaald op basis van de Vaardigheidsproeven NOC en werd toegekend in brons, zilver of goud. De uitvoering werd opgedragen aan de Commissie Vaardigheidsproeven NOC (klik hier).
3. In 1931 werd de diameter van de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC teruggebracht van 41 mm naar 34 mm, in lijn met de meeste medailles in de draagvolgorde. Verder stelde het NOC in 1931 het Militaire Vijfkampkruis NOC in (de eerste editie van het huidige Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF). Deze onderscheiding was eveneens aan een Nassaus blauw lint bevestigd en toonde een naar rechts gewende Griekse kop met het randschrift ‘Militaire Vijfkamp NOC’. De onderscheiding werd (met terugwerkende kracht) verleend op basis van de sinds 1916 jaarlijks georganiseerde ‘Vijfkamp voor Officieren en Onderofficieren der Land- en Zeemacht’, waarbij deelnemers konden kiezen uit de Militaire Vijfkamp of de Moderne Vijfkamp (de Militaire Vijfkamp was gelijk aan de Moderne Vijfkamp, waarbij het onderdeel paardrijden echter was vervangen door werpen). De uitvoering werd opgedragen aan de Vijfkampcommissie NOC (klik hier).
4. In 1935 wijzigde het NOC de naam van het Militaire Vijfkampkruis NOC in Nationale Vijfkampkruis NOC, waarbij het randschrift veranderde in ‘Nationale Vijfkamp NOC’. Verder werd de naam van de wedstrijd waarop het Nationale Vijfkampkruis NOC behaald kon worden gewijzigd in ‘Nationale Vijfkamp’ en werden de namen van de Militaire Vijfkamp en de Moderne Vijfkamp gewijzigd in resp. ‘Nationale Vijfkamp met werpen’ en ‘Nationale Vijfkamp met paardrijden’.
5. In 1937 werd aan het Nassaus blauwe lint van het Nationale Vijfkampkruis NOC een zilverkleurige middenbaan toegevoegd, opdat dit vanaf dat moment niet meer identiek was aan eveneens het Nassaus blauwe lint van de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC.
6. In 1950 besloot de Vijfkampcommissie NOC het mogelijk te maken om het Nationale Vijfkampkruis NOC, naast de Nationale Vijfkamp met werpen en de Nationale Vijfkamp met paardrijden, ook te kunnen behalen in de Nationale Vijfkamp met motorterreinrijden.
7. In 1959 werd de Nederlandse Sport Federatie (NSF) opgericht, ter gelegenheid waarvan het NOC de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC en het Nationale Vijfkampkruis NOC overdroeg aan de NSF. Daarbij werden de onderscheidingen hernoemd tot resp. Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NSF en Nationale Vijfkampkruis NSF. De Commissie Vaardigheidsproeven en de Vijfkampcommissie gingen daarbij over van het NOC naar de NSF. Verder werd de naar rechts gewende Griekse kop op beide onderscheidingen vervangen door een naar links gewende Nederlandse leeuw, verscheen het logo van de NSF op de keerzijde van de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NSF en veranderde het randschrift op het Nationale Vijfkampkruis NSF in ‘Nationale Vijfkamp NSF’.
8. In 1962 werd de Stichting Moderne Vijfkamp opgericht. De eerste voorzitter was Luitenant-generaal der Cavalerie en Adjudant-generaal van H.M. de Koningin Charles Pahud de Mortanges, die van 1946 tot 1961 bestuurslid c.q. voorzitter van het NOC was geweest en van 1946 tot 1971 tevens (ere)lid was van het IOC, en daarnaast op dat moment met vier gouden en een zilveren Olympische medaille Nederlands meest succesvolle Olympiër was (en nog altijd is). Ter gelegenheid van de oprichting droeg de NSF het Nationale Vijfkampkruis NSF en de Vijfkampcommissie over aan de Stichting Moderne Vijfkamp. Voorts kreeg de Nationale Vijfkamp met paardrijden weer de oorspronkelijke naam van de Olympische discipline: Moderne Vijfkamp. Vanaf dat moment kon het Nationale Vijfkampkruis NSF worden behaald in de Nationale Vijfkamp met werpen, de Nationale Vijfkamp met motorterreinrijden of de Moderne Vijfkamp.
9. In 1967 werd de Nationale Vijfkamp met motorterreinrijden uitgefaseerd. Vanaf dat moment kon het Nationale Vijfkampkruis NSF worden behaald in de Nationale Vijfkamp met werpen of de Moderne Vijfkamp.
10. In 1988 droeg de NSF de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NSF over aan de Stichting Moderne Vijfkamp, waardoor de Stichting Moderne Vijfkamp voor beide onderscheidingen verantwoordelijk werd: A) de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NSF (sinds 1988) en B) het Nationale Vijfkampkruis NSF (sinds 1962).
11. In 1993 fuseerden het NOC en de NSF tot NOC*NSF, ter gelegenheid waarvan de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NSF en het Nationale Vijfkampkruis NSF (zij het later) werden hernoemd tot resp. Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC*NSF en Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF. De keerzijde van de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC*NSF werd vervangen door het logo van NOC*NSF en het randschrift op het Nationale Vijfkampkruis NSF veranderde in ‘Nationale Vijfkamp NOC*NSF’.
12. In 1999 werd de Stichting Moderne Vijfkamp omgevormd tot een vereniging, de Sportbond Moderne Vijfkamp.
13. In 2005 besloot de Sportbond Moderne Vijfkamp, op herhaald verzoek van Defensie, om i) de haar toekomende merknaam ‘Militaire Vijfkamp’ te verlenen aan de door Defensie sinds begin jaren 60 georganiseerde multisport die tot dat moment ‘Zware Militaire Vaardigheid’ of ZMV heette, en ii) het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF te verlenen voor prestaties in de Militaire Vijfkamp (voorheen ZMV). Vanaf dat moment kon het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF worden behaald in de Militaire Vijfkamp, de Nationale Vijfkamp met werpen of de Moderne Vijfkamp.
14. In 2006 werd de Sportbond Moderne Vijfkamp hernoemd tot Nederlandse Vijfkampbond en werden de Vaardigheidsproeven NOC*NSF en de Medaille voor Alzijdige Vaardigheid NOC*NSF hernoemd tot resp. de Nationale Sporttest NOC*NSF en de Nationale Sportmedaille NOC*NSF. Voorts werden een zilveren en een gouden lauwerkrans ingesteld als toevoeging aan het lint van het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF, om tot uiting te kunnen brengen of de onderscheiding is behaald in de Nationale Vijfkamp met werpen of de Militaire Vijfkamp (geen lauwerkrans), de Moderne Vijfkamp (zilveren lauwerkrans) of de Olympische Moderne Vijfkamp (gouden lauwerkrans).
    
15. In 2008 werd de Nationale Vijfkamp met werpen uitgefaseerd. Sindsdien kon het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF alleen worden behaald in de Militaire Vijfkamp of de (Olympische) Moderne Vijfkamp.
16. In 2011 werd de Nederlandse Vijfkampbond omgevormd tot Stichting Sportonderscheidingen Nationale Sporttest, Militaire Vijfkamp en Olympische Moderne Vijfkamp, afgekort Stichting Sportonderscheidingen.
17. Sinds 7 november 2021 wordt het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF niet langer verleend voor prestaties in de Olympische Moderne Vijfkamp of de Moderne Vijfkamp en kan deze uiterst bijzondere onderscheiding alleen nog worden behaald in de Militaire Vijfkamp.
18. Aldus was de Stichting Sportonderscheidingen sinds resp. 1988 en 1962 verantwoordelijk voor A) de Nationale Sportmedaille NOC*NSF, die behaald kan worden voor prestaties in de Nationale Sporttest NOC*NSF, en B) het Nationale Vijfkampkruis NOC*NSF, dat behaald kan worden in de Militaire Vijfkamp.
19. Beide historische onderscheidingen zijn op 1 april 2023 overgedragen aan de Staat der Nederlanden c.q. het Ministerie van Defensie (klik hier) en daarmee militaire onderscheidingen voor fysieke prestaties geworden. 
    
    

Bronnen:

• Notulen Bestuursvergaderingen en Algemene Ledenvergaderingen NOC 1912-1916
• Gedenkboek bij het 25-jarig bestaan van het Nederlandsch Olympisch Comité 1912-1937, door C.A.W. Hirschman
• Gouden Boek bij het 50-jarig bestaan van het Nederlandsch Olympisch Comité 1912-1962, door J. Cottaar
• Vijftig Jaar Vijfkamp 1916-1966, door J. van Steeden
• Archief Stichting Sportonderscheidingen: statuten, reglementen, eisen, wedstrijdprogramma’s en uitslagen 1912-heden
• Nieuwsbank Stichting Sportonderscheidingen (klik hier).